İstanbul’un tarihi ve kültürel mirasının önemli yapılarından biri olan Aya İrini Kilisesi Müzesi, Bizans döneminde inşa edilmiş önemli bir kilisedir. Herodot’un deyişiyle ‘yeryüzünde bilinen en güzel gökyüzünün altında en güzel iklimde’ olarak tanımladığı Aydın, tarih öncesi dönemlerden itibaren çeşitli ve değişik kültürlerden oluşan renkli, canlı büyük uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Antik Çağ İonya Bölgesi’nin güney kesimi ile Karia Bölgesi’nin kuzey kesiminde yer alan Aydın’ın büyük bir bölümü, müzenin faaliyet alanını kapsamaktadır.
Tarihçe ve Mimari
Aya İrini Kilisesi, Bizans döneminin ilk kilisesi olarak kabul edilir. Roma İmparatorlarından Konstantin, şehri yeniden kurarken kendi adına bir forum, saray ve hipodromun yanı sıra, 330’larda Roma tapınaklarının üzerine Aya İrini Kilisesi’ni inşa ettirir. Kilisenin adı olan “İrini”, “Kutsal Barış” anlamına gelirken, aynı zamanda aynı yüzyılda yaşamış bir azize olan Penelope’nin adıyla da ilişkilidir. Azize, Hristiyanlığı yaymaya çalışırken çeşitli mucizeler gerçekleştirir ve sonunda putperestler Hristiyan olur; İrini de bir azize olarak kabul edilir.
Mimari ve İç Mekan
Aya İrini, Bizans’tan günümüze kalan atriumlu tek kilisedir. Atrium, eski Roma tapınaklarının ortasındaki çevresi revaklı bir avludur. Kilisenin iç mekanı, Bizans dönemine ait özellikleri taşımaktadır. Kilise, zaman içinde çeşitli yangınlar ve depremlerle zarar görmüş, ancak her seferinde onarılmıştır.
Müze Olarak Kullanımı
Osmanlı döneminde, Aya İrini Kilisesi, ilk müze olarak kullanılmıştır. Depodaki antika silahlarla donatılan kilise, 19. yüzyılda ziyaretçilere açılmış ve Osmanlı Devleti’nin çeşitli tarihi eserlerini sergilemek için kullanılmıştır. 1869 yılında Aya İrini, Müze-i Hümayun (İmparatorluk Müzesi) adını almış ve zamanla sergi mekânlarının yetersiz kalması nedeniyle eserler Çinili Köşk’e taşınmıştır. Daha sonra askeri müze olarak kullanılan yapı, 1908 yılında onarılmış ve Ayasofya Müzesi Müdürlüğü’ne bağlı bir birim haline getirilmiştir.
Aya İrini Kilisesi Müzesi, İstanbul’un tarihi ve kültürel dokusunu yansıtan önemli bir yapı olarak günümüze ulaşmıştır. Kilisenin tarihi ve mimari özellikleriyle birlikte müze olarak kullanımı, ziyaretçilere benzersiz bir deneyim sunmaktadır.
